Ośrodek Garncarski w Medyni Głogowskiej

Ogólne informacje

Medynia Głogowska wraz z otaczającymi ją miejscowościami: Medynią Łańcucką, Pogwizdowem i Zalesiem tworzyła niegdyś niezwykle prężny ośrodek garncarski, jeden
z największych w Polsce[1]. Rozwój tego rzemiosła uwarunkowały bogate pokłady glin garncarskich- tłustego iłu i kruchej piecówki, występujące na tym terenie. Niesprzyjające warunki dla rozwoju rolnictwa zmuszały mieszkańców tych ziem do poszukiwania innego źródła dochodu, którym stał się najpierw wyrób cegieł i dachówek ceramicznych, później garncarstwo. Dostęp do pokładów gliny mieli w Medyni praktycznie wszyscy, wydobywając ją na własnym polu lub podwórku, co spowodowało, że garncarstwo stało się tu zajęciem powszechnym.

Historię ośrodka garncarskiego w Medyni można podzielić na dwa okresy.
W pierwszym, który jest tradycją ośrodka, należy zwrócić uwagę na czas jego powstania, czyli połowę XIX wieku, pierwsze lata po uwłaszczeniu wsi. W tym okresie upadły już miejskie ceramiczne ośrodki w pobliskim Sokołowie i Łańcucie, a jednocześnie wzrosło zapotrzebowanie na różnorodny asortyment wyrobów garncarskich ze strony gospodarstw chłopskich, po uwłaszczeniu przechodzących na gospodarkę towarową. W okresie tym garncarze emigrujący z Medyni wpłynęli na powstanie innych małopolskich ośrodków ceramicznych (Łążek, Bidaczów, Dzikowiec).

W II poł. XIX wieku w Medyni czynnych było ok. 120 warsztatów ceramicznych.
Podstawowym wytwarzanym tu produktem były różnej wielkości i przeznaczenia garnki. Wyrabiano dzbany na wodę i mleko, miski, donice, naczynia na ziarno i miód oraz tzw. dwojaki, które służyły do noszenia obiadu w pole. W okresie międzywojennym oraz po
II wojnie światowej rzemiosło garncarskie zaczęło tracić na znaczeniu, wyroby gliniane zostały wyparte przez trwalsze i coraz szerzej dostępne naczynia blaszane i fajansowe. Możliwość emigracji za granicę sprawiła, że wielu garncarzy zdecydowało się porzucić pracę przy kręgu garncarskim.

Drugi okres dziejów ośrodka garncarskiego rozpoczyna się w latach pięćdziesiątych XX w., kiedy za sprawą leżajskiej spółdzielni „Cepelia”, do której należała większość garncarzy, zmienił się sposób dystrybucji tradycyjnej ceramiki.

W latach 60. XX w. na fali rozwijającej się mody na „ludowość” uformował się tu znany
w Polsce i za granicą ośrodek ludowego rzemiosła artystycznego[3]. Nadzór Cepelii nad wytwórczością garncarzy zaowocował wzrostem poziomu artystycznego wykonywanych wyrobów[4]. Medyńscy garncarze zdobywali nagrody w licznych, ogólnopolskich konkursach sztuki ludowej, brali udział w kiermaszach i wystawach, co dawało stały dochód
i przyczyniało się do znacznego podniesienia się standardu życia ich rodzin. Wyroby garncarzy, trafiające do nowego miejskiego odbiorcy, pełniły przede wszystkim funkcję dekoracyjną.

Sposób wytwarzania ceramiki medyńskiej nie zmienił się od czasów powstania ośrodka garncarskiego. Ze względu na sposób wypalania rozróżniano tu trzy rodzaje ceramiki; czerwoną, wypalaną na biskwit lub glazurowaną, oraz siwą, która swój srebrzysto-szary kolor zawdzięcza wypalaniu w piecu bez dostępu powietrza. Poza naczyniami użytkowymi
i dekoracyjnymi wykonywano tu również różnego typu zabawki-gwizdki w postaci zwierząt, ptaków, żołnierzy na koniach itp.[5]. W okresie po II wojnie światowej
w Medyni zaczęto wykonywać rzeźbę w glinie, reprezentowaną przez dwie artystki – Emilię Chmiel i Władysławę Prucnal. Prace pani Prucnal znalazły się w muzeach sztuki ludowej
w całej Polsce i poza jej granicami.

W okresie kryzysu gospodarczego i przemian politycznych w latach 80 XX w. Cepelia zaczęła przeżywać trudności ekonomiczne, co doprowadziło do jej rozwiązania w 1993 roku.
To wydarzenie sprawiło, że garncarze utracili główny rynek zbytu na swoje wyroby. Coraz mniejsze zainteresowanie społeczne tą formą twórczości spowodowało niemalże całkowity upadek rzemiosła w Medyni. Po dawnej świetności ośrodka pozostały jedynie puste warsztaty i wygaszone piece.

----------------------
[1] Ruszel K.,1994, Ośrodek garncarski w Medyni i Zalesiu, [w:] Garncarstwo i kaflarstwo na ziemiach polskich od późnego średniowiecza do czasów współczesnych, pod red.
A. Gruszyńskiej, A. Targońskiej, Rzeszów;

[2] Tamże, s. 1;

[3] Tamże, s. 1;

[4] Ruszel K., 1997, Medynia i Zalesie. Wiadomości Małopolskie.11, s: 38-39;

[5] Ruszel K., 1994, Ośrodek..., op. cit., s. 1;